مرگ نلسون ماندلا، پایان یک دوره

بهروز مهرآبادی:
مرگ نلسون ماندلا در هفته گذشته فرصتی برای مرور بر وقایع مهم سده گذشته بوجود آورد. از اولین سالهای آغازین قرن بیستم بود که جنبش علیه آپارتاید نژادی در آفریقای جنوبی شکل گرفت. این جنبش محدود به یک کشور و یک قاره نماند. موضعگیری در مقابل آپارتاید نژادی یک شاخص مهم در مبارزات سیاسی در کشورهای مختلف بود و مبارزات ضد آپارتاید حمایت انسانهای شریف و نیروهای آزادیخواه و مترقی را در سراسر جهان پشت سر خود داشت. نلسون ماندلا یکی از رهبران و شخصیت های برجسته جنبش علیه آپارتاید بود و نقش مهمی در سرنوشت این جنبش داشت. فقط در طول یک هفته گذشته در توصیف ماندلا هزاران مطلب در رسانه های مختلف نوشته شد و حاکمان و شخصیت های جهان از حامد کرزای گرفته تا بیل گیتس و از اوباما تا حسن روحانی در وصف او صحبت کردند. در وصف شجاعت، بخشش، نفوذ و مهربانی او گفتند و او را مظهر غرور آفریقا و قهرمان مبارزه علیه آپارتاید، نامیدند. اما کمتر کسی در مورد جنایات رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی و حمایت مستقیم دولتهای مختلف سرمایه داری از این رژیم و نقش بزرگ آنها در جنایاتی که بیش از یک قرن در این کشور انجام شد، صحبت کرد. در طول بیش از یک قرن استثمار وحشیانه و غارتگری دسترنج میلیونها نفر اهالی بومی و یا مهاجرین رنگین پوست به همراه تحقیر، توهین و آزار مداوم کمترین خدشه ای به روابط اغلب دولتهای سرمایه داری با رژیم نژاد پرست وارد نکرد.
در تاریخ نویسی رسمی دولتها و رسانه های بورژوایی کمتر به تاریخ مبارزه ضد آپارتاید و آرمانها و خواسته های آن پرداخته میشود. در پیشبرد این مبارزه کمونیستها و اتحادیه های کارگری نقش عمده ای داشتند، امری که نلسون ماندلا بارها یادآوری کرد، و مهمتر از همه حمایت توده ای مردم آفریقای جنوبی و افکار عمومی مردم شرافتمند جهان پشتیبان آنها بود. مردم آفریقای جنوبی برآورده شدن خواستهایی نظیر برچیده شدن بساط استثمار و کسب آزادی، رفاه و برابری را در کنار برچیده شدن بساط تبعیض نژادی خواستار بودند و دهها سال در سرلوحه مبارزات خود قرار داده بودند. یک جنبش انقلابی در آن کشور آغاز شد که پایه ها و اساس سرمایه داری حامی نظام آپارتاید را هدف قرار داده بود. پیروزی انقلاب در یکی از غنی ترین و استراتژیک ترین کشورهای آفریقا می توانست خطر جدی برای سرمایه داری در سطح جهان فراهم کند. سرکوب و خفقان بیش از این نمی تواند جلوی انقلاب را سد کند و باید از ترفند های دیگری استفاده میشد. فرصت مناسبی بود که ناسیونالیسم به وظیفه تاریخی خود عمل کند، به مدد سرمایه داری بشتابد و انقلاب را در نیمه راه خود متوقف سازد. کنگره ملی آفریقای جنوبی به هدف خود که براندازی آپارتاید بود نزدیک شده بود و سازش با دکلرک رئیس جمهوری رژیم آپارتاید، این امر را تسهیل می کرد. تشکل های کارگری زیر ضربات مداوم سرکوب قرار داشتند و حزب کمونیست پروشوروی در گیجی و منگی دوران پروستریکا بسر میبرد و نیروهای رادیکال و مترقی درون خود را هم به معجزه بازار آزاد، امیدوار می کرد. وقایعی چون ترور لیدر حزب کمونیست کریس هانی که شخصیتی رادیکال و محبوب در میان مردم بود، شرایط مساعدی برای ابراز وجود ناسیونالیسم، مصالحه با سرمایه داری و قدرتگیری فراهم کرد.
تحسین و تمجید باراک اوباما، آنگلا مرکل، دیوید کامرون، فرانسوا اولاند و سایر سردمداران جهان سرمایه داری از نلسون ماندلا بیدلیل نیست. ماندلا نقدی به نظام سرمایه داری نداشت و مهمترین هدفش کنار مقابله با تبعیض نژادی بود، سازش ماندلا در راس نیروهای ناسیونالیست کنگره ملی آفریقا با رژیم آپارتاید متضمن دست نخوردن نهاد های اصلی سرمایه داری و ارتش بود. تا پیش از این توافق که ماندلا و بسیاری از رهبران کنگره ملی خطری برای مناسبات سرمایه داری در آفریقای جنوبی بشمار می رفتند و حتی تا سال ۲۰۰۸ ، نام آنها در لیست سیاه تروریستی آمریکا قرار داشت اما احترام به مالکیت و وفاداری به سیاستهای صندوق بین المللی پول و بانک جهانی برای آمریکا تضمین کافی برای حذف نام آنها از این لیست بود . سیاست عفو و بخشش رسما بر جنایات بیشمار نهادها و شخصیت های مختلف رژیم سابق و دولتهای خارجی حامی آن، سرپوش گذاشت. سرمایه داران، بانکداران، صاحبان معادن و زمینداران بزرگ از دسترس انقلاب مصون ماندند. در باره کشتارها و جنایاتی که توسط افسران ارتش، ماموران امنیتی، شکنجه گران و زندانبانان انجام شده بود، سکوت شد و پرونده صدها هزار مورد قتل عام، کشتار، تجاوز، زندان و تحقیر و توهین و آزار مردم، بسته ماند.
بی تردید نفس برچیده شدن سیستم آپارتاید نژادی از صحنه آفریقای جنوبی یک دستاورد مهم و با ارزش جنبش ضد آپارتاید است که نلسون ماندلا آنرا نمایندگی و رهبری میکرد. اما وجود یک سرمایه داری هار و شدیدا استثمارگرانه که اکنون در این کشور حاکم است از کمبودهای این جنبش و نلسون ماندلا رهبر آن بود. جبنش ضد آپارتاید میتوانست به یک جنبش رادیکال ضد سرمایه تبدیل شود و بطور واقعی این ظرفیت را در مقاطع مختلف از خود بروز داده بود. ماندلا کمک کرد که جنبش ضد آپارتاید از محدوده محدود خود فراتر نرود، و نرفت. این بزرگترین دستاورد نلسون ماندلا برای همه آن مقاماتی است که در مراسم تدفین او شرکت کردند و او را به عنوان قهرمان ستودند.
مراسم با شکوه تدفین ماندلا با حضور تعداد زیادی از حاکمین جهان و یا نمایندگان آنها در ژوهانسبورگ در حالی برگزار شد که نیروهای امنیتی و پلیس ضد شورش در بسیاری از حلبی آبادهای محل سکونت کارگران، مستقر هستند. قاتلان ۳۴ کارگر معدن ماریکانا که در ماه اوت سال گذشته در مقابل دوربین های فیلمبرداری رسانه ها قتل عام شدند، آزادانه به کار خود ادامه می دهند، فساد، رشوه خواری مقامات و نهادهای مختلف دولتی آشکارتر و وقیحانه تر از آن است که حتی نزدیکترین حامیان حکومت آنرا انکار کنند و هر روز خبر تازه ای از دزدی ها و چپاول های مقامات دولتی منتشر میشود. میزان بیکاری به ۴۰ درصد رسیده است و بنا به گزارش ها و آمار رسمی شکاف طبقاتی از دوران آپارتاید فراتر رفته. در کشوری که غنی ترین معادن طلا، الماس و سایر معادن ارزشمند و منابع کشاورزی فراوان را دارد گرسنگی، بیماری و بیخانمانی بیداد می کند و جامعه در حالت انفجار بسر می برد.
نزدیک به دو دهه از برچیده شدن آپارتاید نژادی در آفریقای جنوبی میگذرد. نلسون ماندلا به چهره شاخص و برجسته این واقعه مهم تاریخی تبدیل شده است. باید به احترام او و انسانهای شریف بیشماری که در طول سالها در این مبارزه عظیم شرکت داشتند، بپا خاست و یاد آنها را گرامی داشت. اما بدون شک نکبتی که امروز بر آفریقای جنوبی حکمفرما است بیانگر آرمانها و آرزوهای این انسانها نیست. پایان یافتن آپارتاید نژادی این فرصت را فراهم کرد تا چهره کثیف و خشن آپارتاید طبقاتی و توحش نظام سرمایه داری آشکارتر شود. مبارزه ای که کارگران و مردم آفریقای جنوبی درگیر آن هستند، شکل دیگری بخود گرفته است. در مبارزه ای که جریان دارد، رنگ پوست مطرح نیست. این مانع بزرگ از سر راه مبارزه طبقاتی برداشته شده است. اکنون کارگران سیاه و سفید و رنگین پوست می توانند در یک صف متحد برای تحقق خواستهای خود در مقابل سرمایه مبارزه کنند. میلیونها مردم آفریقای جنوبی، کارگران معدن، پرستاران، کارگران الکتریک، کارگران حمل و نقل و … این کشور اکنون بطور مستقیم در مقابل غول سرمایه قرار گرفته و چشم در چشم آن دارند. برای آنها مرگ نلسون ماندلا بیان کننده واقعیت و هدف مبارزه ای است که بیش از یکصد سال ادامه داشته است. آزادی، برابری، رفاه و کرامت انسانی!