حزب کمونیست کارگری ایران وب سایت رسمی حزب کمونیست کارگری ایران
تدوین شده بر مبنای مصاحبه با حمید تقوایی در کانال جدید
خلیل کیوان:اخیراً مقامات روسیه به همراه شورای همکاری کشورهای عربی خلیج که به‌اختصار شورای همکاری خلیج هم نامیده می‌شود نشستی در مسکو داشته‌اند.دربیانیه پایانی این نشستاز “تلاش‌ها و ابتکارات دولت امارات برای حل اختلاف بر سر مسئله جزایر سه‌گانه از طریق مذاکرات دوجانبه یا دادگاه بین‌المللی بر پایه حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل متحد” حمایت شده است. این موضوع مسئله قدیمی مالکیت بر سر جزایر سه‌گانهرا دوباره داغ‌کرده وبه بحث‌هایی در میان مقامات حکومتی و نیروهای اپوزیسیون دامن زده است. از جمله صداهایی از درون حکومت می‌شنویم مبنی بر اینکه موضع روسیه از روی سادگی بوده یا بر سر استقلال حاکمیت و تمامیت ارضی ایران با هیچ طرفی تعارف نداریم. در مجلس هم برخی از نمایندگاندر نطق پیش از دستور خودشان به موضع اخیر روسیه و برخورد دولت به این مسئله اعتراض کردند. رسانه‌های حکومتی نوشته‌اندحمایت ایران از روسیه تکیه بر باد است و غیره. با حمید تقوایی در مورد این مسئله گفتگو می‌کنیم.
حمید تقوایی می‌دانیم که جمهوری اسلامی مسئله مالکیت ایران بر این سه جزیره را غیر قابل‌بحثمی‌داند. به نظر شما موضع‌گیری پرو امارات روسیه در مورد این جزایر باتوجه‌به رابطه نزدیک و دوستانه‌اش با جمهوری اسلامی چه دلایلی می‌تواند داشت باشد؟
حمید تقوائی: نکته اول این است که روسیه تلاش می‌کند رابطه نزدیکی با کشورهای عربی منطقه، عربستان و امارات و غیره، داشته باشد. این جزئی ازاستراتژی روسیه استبرای تقویت موقعیت خودش در منطقه. به همین خاطرجای تعجبی ندارد که روسیه چنین موضعی بگیرد.گرچه روسیه در جنگ سوریه، در عراق و در دیگر سیاست‌ها و اقدامات تروریستی جمهوری اسلامی در منطقه همیشه پشت جمهوری اسلامی بوده و در شورای امنیت و در سازمان ملل همیشه به نفع جمهوری اسلامی رأی داده است،اما سیاست‌هایمنطقه‌ای‌اش را بر اساس مواضع جمهوری اسلامی تعیین نمی‌کند.
یک هدف روسیه که خود امروز به‌خاطر جنگ اوکراین تحت‌فشارتحریم‌های اقتصادی است این است که روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود را با کشورهای عربی در منطقه گسترش بدهد. گرچه این کشورها بر خلاف جمهوری اسلامی با دولت‌های غربی نیز روابط دیپلماتیک و اقتصادی نزدیک و گسترده‌ای دارند، اما درعین‌حالمایل‌اند بعد از تضعیف موقعیت دولت آمریکا در منطقه وشکل‌گرفتن نوعی “فضای باز دیپلماتیک” روابط و مناسبات دیپلماتیک – اقتصادی تازه‌ای با چین و روسیه داشته باشند.
البته تا آنجا که به مسئله سه جزیره مربوط می‌شود این اولین‌بار نیست که کشورهای عربی چنین موضعی می‌گیرند. نکته جدیداین است که روسیه از این موضع حمایت کرده است که این هم در متن شرایط و معادلات منطقه‌ای که توضیح دادم کاملاًقابل‌درک است.
خلیل کیوان: چین هم هفت ماه قبل موضع مشابهی دررابطه‌با سه جزیره گرفت و به ادعای امارات در مورد این جزایر اعتبار داد. آیا روسیه و چین سیاست و هدف مشترکی را دنبال می‌کنند؟
حمید تقوائی: بله می‌شود گفت در این مورد چین پیش‌کسوت بود. در مذاکرات هفت ماه قبل بین چین و عربستان و دیگر کشورهای عربی تنها موضوع حمایت سه جزیره مطرح نبود؛ بلکه چینقراردادهای کلان تجاری و اقتصادی با عربستان و امارات امضا کرد و درعین‌حال تلاش کرد عربستان و جمهوری اسلامی را به یکدیگر نزدیک کند.می‌توانگفتازسرگیری روابط جمهوری اسلامیبا عربستان و امارت که امروز شاهدش هستیم با ابتکار چین شروع شد. موضعچین در مورد جزایر سه‌گانه در واقع نوعی پادرمیانی برای نزدیک‌کردن دو طرف متخاصم معنی می‌داد. در یک‌روندعمومی‌ترکل این اقدامات را باید جزئی از سیاست بسط نفوذ، بخصوصنفوذ اقتصادی، چین در منطقه به‌حساب آورد.
درهرحال همان‌طور که اشاره کردم چین و روسیه بلوکی هستند که سیاست‌ها و اهداف خود را در خاورمیانه دنبال می‌کنند و جمهوری اسلامی را هم به دنبال خود می‌کشند. جمهوری اسلامی به‌خاطرسیاست‌هایغرب‌ستیزانهو به‌اصطلاح استراتژی “نگاه به شرق” اش نیازمند دفاع و حمایت از سیاست‌ها و مواضع چین و روسیه است؛ اما عکس قضیه صادق نیست.این جمهوری اسلامی است که به دلیل انزوا و رسوائیجهانی‌اش بخصوص تحت‌فشار انقلاب زن زندگی آزادی ناگزیر استبا اتکا به روسیه و چین موقعیتی برای خودش دست‌وپاکند؛ ولی چینچنین نیازی ندارد و روسیه هم گرچه به‌خاطر جنگ اوکراین تحت‌فشار قرار گرفته است؛ اما برایاو نیز رابطه با جمهوری اسلامی، حتی در سطح سیاست‌هایمنطقه‌ای، اهمیت و اولویت ویژه‌ای ندارد.سیاست‌های منطقه‌ای بلوک روسیه – چین مستقل، و در مواردی مغایر، با مواضع و خواست‌های جمهوری اسلامی است و موضع‌گیری‌های اخیر در مورد سه جزیره تأکید دیگری است بر همین روند.
خلیل کیوان:بسیاری از نیروهای اپوزیسیون ناسیونالیست این موضع‌گیری روسیه و برخورد غیر قاطع رژیم را نشانه خیانت جمهوری اسلامی به منافع ملی و تمامیت ارضی می‌دانند. نظر شما در این مورد چیست؟
حمید تقوائی: این برخورد ناسیونالیست‌ها را باید در یک متن عمومی‌تریبررسی کرد. این همیشه گفتمان نیروهای اپوزیسیون راست،سلطنت‌طلبان و حتیجمهوری‌خواهان بوده است که گویا جمهوری اسلامی به “منافع ملی” پایبند نیست، مرز برایش مهم نیست، و کلاًایران و ایرانیتبرایش مهم نیست. حتیبعضی از سلطنت‌طلب‌ها معتقدند این حکومت عرب است، خمینی هندی زاده است و غیره.اینها کاملاًبی‌پایه است. به نظر من جمهوری اسلامی کمتر از سلطنت‌طلبانناسیونالیست نیست. به همان اندازه به حفظ مرزهای ایران تأکید دارد. در مورد سه جزیره همیشه اعلام کرده که مالکیت ایران قابل‌بحث نیست. در این مورد اخیراًهم همین موضع را گرفتند گرچه خیلی با ملایمت و نرمی به روسیه برخورد می‌کنند. اگر فرض کنیم این موضع از جانب آمریکا مطرح می‌شدمطمئن باشید شاهد حملات بسیار شدیدتری ازجانب مقامات حکومت بودیم. در برخورد به روسیه خیلی دست‌به‌عصا راه می‌روند که این هم به‌خاطربی‌اهمیتیمرزوبوم نزد رژیم نیست؛ بلکه همان‌طور که توضیح دادم به علت نیاز آنها به بلوک روسیه – چین است. درهرحال تا آنجا که به سه جزیره مربوط می‌شود حکومت همیشه اعلام کردهاین جزایر متعلق به ایران است و در مورد اخیر هم بر همین تأکید کردند.
بنابراین، این خط تمایزی که نیروهای راست سعی می‌کندبین خودشان و جمهوری اسلامی ترسیم کنند که گویا جمهوری اسلامیبه مقدسات ملی و میهنی و خاک و مرز بی‌توجهاست مبنا و اساسی ندارد.جمهوری اسلامی یک حکومت مذهبی است؛ ولیدرعین‌حال هر جا لازم دیده بر طبل ناسیونالیسم و دفاع از مرز و میهن هم کوبیده است. از جمله در جنگ ایران و عراق، جنگی کهبین دو”کشور اسلامی”رخ داد، رژیم اساساًبا اتکا برملغمه‌ای از “اسلام”بعلاوه عرق ملی و ملی‌گرایی و ایرانیت جنگ را به‌پیشبرد. حتی آن زمانسلطنت‌طلب‌هاحامی جمهوری اسلامی در جنگ بودند و هنوز هم از آن به‌عنوان یک جنگ ملی – میهنی یاد می‌کنند.رضا پهلوی چند سال قبلاعلام کرد حاضر بوده است به‌عنوان خلبان در این جنگ شرکت کند؛ بنابراین تا آنجا که به مقدسات ناسیونالیستی مربوط می‌شودتمایز چندانی بین جمهوری اسلامی و ناسیونالیست‌هایاپوزیسیونوجود ندارد.
نکته اساسی این است که از دید توده مردم و از دیدنیروهای رادیکال نه مقدسات ملی – میهنی جواب مسئله‌ای هست و نه مقدسات مذهبی. چه خرافات مذهبی و چه مقدسات ناسیونالیستی ربطی به خواست‌هایمردم ندارد. مردم،همان‌طور که انقلاب زن زندگی آزادیاعلام کرده است، از نظر رفاهی، از نظر آزادی‌های مدنی و غیره خواستار حقوق مسلم انسانی خودشان هستندو همیشه با پرچم ناسیونالیسم و مذهب، با شعار “خدا شاه میهن”سرکوب شده‌اند. در واقع می‌توانگفت که از نظر مقدسات و تابوهای ملی میهنی – مذهبی جمهوری اسلامی و سلطنت کنارهمهستند، و گرچه تأکیدات متفاوتی دارند، یکی بیشتر بر مذهب تأکید دارد و دیگری بر ناسیونالیسم، ولی در اساسیک خط را نمایندگی می‌کنند. خط و سیاستی که همیشه حکومت‌ها دنبال کرده‌اند، و همیشه آرمان و ارزش‌هایآزادی‌خواهانه مردم در نقطه مقابل کل این خط و سیاست حکومتی بوده است.
خلیل کیوان: در یک دو ماه اخیر جمهوری اسلامیتلاش کرده است روابط نزدیک‌تری با عربستان و امارات داشته باشد. این موضع‌گیری اخیر روسیه چه تأثیری بر این روابط خواهد داشت؟
حمید تقوائی: به نظرم تأثیر چندانی ندارد؛ چون اماراتو کشورهای عربی خلیجهمیشه ادعا داشته‌اند که این سه جزیره متعلق به آنها است. از این نظر اتفاق تازه‌ای نیفتاده است.
نکته دیگر اینکه نزدیکی جمهوری اسلامی به این کشورهابه‌خاطرانزوایش در منطقه است. همان‌طور که بالاتر اشاره کردم با انقلابی که در ایران در جریان است رژیمشدیداًتحت‌فشار قرار گرفته و در دنیا رسوا و بی‌اعتبار شده است. نزدیکی جمهوری اسلامی به عربستان و امارات از این نظر است؛ رژیم تلاش می‌کند با نزدیکی به این کشورها در منطقه جای پائی برای خودش پیدا کند.کشورهای عربی نیز با امتیازاتی که گرفته‌اندمی‌خواهندروابط ازسرگرفته شود. از ین رو از جانب هیچ یک از طرفین اختلاف بر سر سه جزیره مانعی به‌حساب نمی‌آید.
خلیل کیوان: از نظر شمااختلاف بر سر سه جزیره چه راه‌حلی دارد؟
حمید تقوائی: این مسئله هم مثل اختلافات مرزی بینهر دو کشوری بالاخرهباید با دخالت مراجع سومی حل‌وفصل بشود. چون اگر به خود این دولت‌ها واگذار کنید مسئله حل نخواهد شد و حتی ممکن استبه جنگ و درگیری نظامی منجر بشود. بسیاری از جنگ‌ها با کوبیدن بر طبل ناسیونالیسم و ادعاهای مرزیشروع می‌شود. راه‌حلنهایتاًاین است که به شیوه دیپلماتیک مراکزمعتبر جهانی، سازمان ملل و غیره،مسئله را بررسی کنند، سابقه تاریخی و نظر و خواست مردم را در نظر بگیرند و بر این مبنا حکم بدهند. این جزیره‌هاجمعیت چندانی ندارند. بزرگ‌ترینجزیره ابوموسی است کهکمتر از ٥ هزار نفرجمعیتدارد، و هزار و چند صد نفر هم ساکن تنب‌بزرگ هستند و تنب‌کوچک هم اصلاً مسکونی نیست.ولی به‌هرحالدر همین حد هم نظر مردم ساکن این جزایر و اینکه مردمخودشان مایل‌اند شهروند کجا باشند فاکتور مهمی است که باید در نظر گرفته بشود.
مجموعه این فاکتورها به نظر من می‌تواندبه طور دموکراتیک و اصولی مسئله را حل‌وفصل کند. از گفتمان‌هایینظیر اینکه ما خونمان را در راه اینسه جزیره می‌دهیم و غیره – که امروز در مدیای اجتماعی نمونه‌هایآن رامی‌بینیم -بوی نفرت‌پراکنی و جنگ می‌آید. باید با این گرایش‌ها مقابله کرد.باید دولت‌ها متعهد شوند که رأی مراجع ذی‌صلاحبین‌المللی را بپذیرند. البته انتظار نمی‌رود در دوره جمهوری اسلامی مسئله حل بشود؛ ولی بعد از سرنگونی حکومت، وقتی یک دولت مردمی متکی به آرای مردم و دموکرات روی کار بیاید،طبعاًاین می‌تواند جواب مسئله باشد.
١٩ ژوئیه ٢٠٢٣، ٢٨ تیر ١٤٠٢
